شناسایی مؤلفه های آموزش حقوق شهروندی در نظام آموزشی کشور از نظر صاحب‌نظران: یک پژوهش آمیخته

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های آموزش حقوق شهروندی در نظام آموزشی کشور از نظر صاحب‌نظران بود.
روش: این پژوهش با رویکرد ترکیبی آمیخته اکتشافی انجام‌ شد. جامعه آماری بخش کیفی، متخصصان و اساتید دانشگاه-های سراسری کشور در حوزه حقوق شهروندی در سال 1399 بودند که 15 نفر طبق اصل اشباع نظری با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. جامعه آماری بخش کمی، معلمان شهر سمنان در سال تحصیلی 1400-1399 بودند که 267 نفر با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش در بخش کیفی مصاحبه نمیه‌ساختاریافته و بررسی اسناد موجود در این زمینه بود. در بخش کمی پرسش‌نامه محقق‌ساخته مبتنی بر داده‌های بخش کیفی بود. میزان پایایی در بخش کیفی با روش هولستی 85/0 محاسبه شد که حاکی از پایایی مطلوب بود و روایی با استفاده از معیار کیفیت (مؤثق بودن) سنجیده و مورد تأیید قرار گرفت. در بخش کمی، برای سنجش روایی پرسشنامه از تحلیل عامل تأییدی و برای محاسبه پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد، که مقدار بار عاملی تمام مؤلفه-های پرسشنامه بالاتر از 3/0 بود و آلفای کرونباخ برای همه ابعاد بالاتر از 70/0 بدست آمد.
یافته‌ها: نتیجۀ تحلیل داده‌ها در بخش کیفی منجر به شناسایی ۵۶ مضمون پایه، 11 مضمون سازمان‌دهنده فرعی در زمینۀ حقوق شهروندی گردید که در قالب ۴ مضمون سازمان‌دهنده اصلی حقوق اجتماعی با سه مضمون فرعی (حمایت‌های مالی و درآمدی، حقوق آموزشی و بهداشتی، حمایت‌های قضایی)، حقوق سیاسی با دو مضمون فرعی (حقوق عضویت و مشارکت، حقوق شرکت در تجمعات)، حقوق مدنی با چهار مضمون فرعی (آزادی عملکرد فردی، آزادی اندیشه، آزادی اقتصادی و اجتماعی، حقوق مربوط به مساوات)، حقوق فرهنگی با دو مضمون فرعی (حداقل حقوق فرهنگی پایه، حمایت‌ها و حفاظت-های فرهنگی) سازمان‌دهی شدند. نتایج تحلیل عامل تأییدی حاکی از تأیید بار عاملی مضمون‌های پایه و سازمان‌دهنده جهت اندازه‌گیری آموزش حقوق شهروندی بود.
نتیجه گیری: با توجه به مضامین شناسایی شده، برنامه‌ریزی برای آموزش حقوق شهروندی در مدارس کشور و آگاه نمودن دانش‌آموزان ضروری است. بنابراین لازم است تا مسئولان نظام آموزشی توجه و اهتمام بیشتری نسبت به آموزش حقوق شهروندی و گنجاندن مطالب بیشتری از این حقوق در کتاب‌ها و برنامۀ درسی دانش‌آموزان داشته باشند.